Laatst bijgewerkt op 2 september 2025. . Aanvulling ? Klik hier.
Tolerantie voor benzodiazepinen: neurobiologische mechanismen, risico’s en aanbevelingen
Wat is Tolerantie voor benzodiazepinen ?
Tolerantie is een farmacologisch fenomeen waarbij het lichaam – in dit geval vooral het centrale zenuwstelsel – zich aanpast aan de aanwezigheid van een bepaald medicijn, waardoor de oorspronkelijke werking ervan vermindert. In het geval van benzodiazepinen ontwikkelt zich na verloop van tijd vaak een vorm van functionele tolerantie: de hersenen reageren minder sterk op dezelfde dosis, omdat onder andere GABA-receptoren minder gevoelig worden of in aantal afnemen (downregulatie) [Griffin et al., 2013].
Ontstaan van tolerantie: een geleidelijk proces
Bij herhaald gebruik van benzodiazepinen past het GABA systeem zich aan de continue remmende invloed aan. De huidige dosis wordt op den duur onvoldoende effectief om dezelfde kalmerende, angstverminderende of slaapbevorderende effecten op te wekken. Hierdoor kunnen oorspronkelijke symptomen (zoals angst of slapeloosheid) terugkeren, soms zelfs in versterkte vorm. Dit wordt ook wel tolerantie-geïnduceerde rebound genoemd.
De doseringsvalkuil
Een veelvoorkomende reactie op tolerantie is het verhogen van de dosering. Hoewel dit tijdelijk verlichting kan bieden, leidt het vaak tot een nieuwe tolerantie op het verhoogde niveau. Zo ontstaat een vicieuze cirkel van toenemende afhankelijkheid, afnemende effectiviteit en groeiend risico op bijwerkingen. Deze cyclus wordt in de literatuur vaak beschreven als een farmacologische escalatieval [Lader, 2011].
Een onderbelicht probleem
Tolerantie voor benzodiazepinen is een veelvoorkomend verschijnsel, ongeacht of iemand deze middelen een paar weken of tientallen jaren gebruikt. Toch is er binnen de klinische praktijk nog regelmatig sprake van onderschatting of miskenning van dit probleem. Dit kan leiden tot inadequaat beleid, zoals onnodige dosisverhogingen of ondoordachte combinaties met andere psychotrope middelen.
Gevolgen van tolerantie
Naast de terugkeer van oorspronkelijke klachten kunnen er ook nieuwe symptomen ontstaan, waaronder:
- Prikkelbaarheid en stemmingswisselingen
- Concentratieproblemen
- Chronische vermoeidheid
- Verhoogde stressgevoeligheid
- Fysieke klachten zoals spierspanning of interne tremor
Deze symptomen kunnen een aanzienlijke impact hebben op het dagelijks functioneren en het algehele welzijn van de patiënt [Ashton, 2005].
De juiste weg vooruit: geleidelijke afbouw
De enige wetenschappelijk onderbouwde aanpak bij tolerantie is geleidelijke dosisreductie, ook wel tapering genoemd. Door langzaam af te bouwen krijgt het zenuwstelsel de kans om zich opnieuw aan te passen en het evenwicht te herstellen. Plotseling stoppen of te snel afbouwen verhoogt het risico op ontwenningsverschijnselen, waaronder paniek, slapeloosheid en zenuwstelsel hyperactiviteit.
Samenvattend
- Tolerantie treedt op wanneer het effect van een benzodiazepine afneemt door aanpassing van het zenuwstelsel.
- Symptomen van tolerantie kunnen lijken op terugkerende angst of slapeloosheid, maar ook andere klachten veroorzaken.
- Verhogen van de dosis biedt slechts tijdelijk verlichting en verhoogt de kans op chronisch gebruik en bijwerkingen.
- De meest effectieve aanpak is een zorgvuldig begeleide en trage afbouw, waarbij het lichaam de kans krijgt zich opnieuw te stabiliseren.
Bronnenoverzicht Tolerantie voor Benzodiazepinen
Bateson, A. N. (2002). Basic pharmacologic mechanisms involved in benzodiazepine tolerance and withdrawal. Current Pharmaceutical Design, 8(1), 5–21.
Lader, M., & Tylee, A. (2010). The role of benzodiazepines in the treatment of anxiety and sleep disorders: a review of guidelines and clinical practice. Journal of Psychopharmacology, 24(11), 1601–1609.
Griffin, C. E. et al. (2013). Benzodiazepine pharmacology and central nervous system–mediated effects. Ochsner Journal, 13(2), 214–223.
Ashton, H. (2005). The Ashton Manual: Benzodiazepines – How They Work and How to Withdraw.
Bateson, A. N. (2002). Basic pharmacologic mechanisms involved in benzodiazepine tolerance and withdrawal. Curr Pharm Des, 8(1), 5–21.
Lader, M. (2011). Benzodiazepines revisited—will we ever learn? Addiction, 106(12), 2086–2109.
Ik wil er graag op wijzen dat ik zelf geen arts ben maar onderzoeker en ervaringsdeskundige, met kennis over en ervaring met afbouwen van medicatie. Antwoorden en uitleg die ik geef zijn uitdrukkelijk niet bedoeld als medisch advies en mogen ook niet als zodanig worden opgevat. Voor medisch advies moet je bij je behandelaar zijn. Tolerantie voor Benzodiazepinen, lorazepam verslaving, benzodiazepine verslaving .