Laatst bijgewerkt op 1 oktober 2025. . Aanvulling ? Klik hier.
Plaatjes in je Hoofd, bij verslaving, autisme, ptss, enz
Mentale Beelden, Associatief Geheugen en Herstel
Over de kracht van interne representaties bij verslaving, autisme en trauma
Beste Jaimee,
Ja – de beelden, herinneringen en gedachten die je nu ervaart, veranderen met de tijd. Ze verdwijnen niet per se volledig, maar ze veranderen van lading, vorm en betekenis.
Verslaving, feitelijk de hele menselijke psyche, draait nl om associaties,
zeg maar “visuele plaatjes in je hoofd”
Plaatjes in je Hoofd,
Mentale representaties en associaties
Een groot deel van hoe we denken, voelen en reageren, is gebaseerd op wat men in de cognitieve psychologie mentale representaties noemt: innerlijke beelden, geluiden, geuren of zelfs scenario’s die opgeslagen zijn in het geheugen. Deze representaties zijn zelden neutraal; ze zijn verbonden met emotionele associaties.
Bij verslaving – en in bredere zin ook bij autisme, trauma (zoals PTSS) en andere neurodivergente ervaringen – spelen deze beelden een sleutelrol. Ze functioneren als een soort mentale bibliotheek waarin elke ervaring wordt opgeslagen met een specifieke emotionele ‘tag’ (Damasio, 1999).
Neuropsychologisch perspectief: verslaving en prioriteit van geheugenbeelden
Verslaving verandert de manier waarop het brein met deze plaatjes omgaat. Door de herhaalde beloning die verslavingsgedrag of middelengebruik met zich meebrengt, krijgt het verslavingsgerelateerde netwerk in de hersenen (o.a. nucleus accumbens en amygdala) voorrang in aandacht en geheugenactivatie (Robinson & Berridge, 2008).
Simpel gezegd: de hersenen geven een hogere prioriteit aan het ‘verleidelijke beeld’ van gebruik dan aan het nuchtere alternatief – zelfs als dat rationeel gezien beter is. Dit verklaart waarom triggers zo krachtig kunnen zijn, ook na langere tijd van onthouding.
Hoe ontstaan zulke ‘plaatjes’?
Elke ervaring – positief of negatief – wordt in het brein gecodeerd als een sensorisch-emotioneel geheel. Bijvoorbeeld:
De euforie van middelengebruik wordt opgeslagen als een aantrekkelijk beeld
Het moment van afkeer, walging of hulp zoeken als een indringend negatief beeld
Het besef “ik ben nuchter en voel me goed” wordt ook een beeld – maar vaak subtieler
Deze geconditioneerde geheugensporen kunnen getriggerd worden door:
Interne prikkels zoals gevoelens, gedachten, stress of verveling
Externe prikkels zoals omgevingen, geuren, beelden of sociale interacties
Het brein maakt hierbij geen onderscheid tussen nu en toen – het haalt het plaatje gewoon naar voren. Dit proces ligt ten grondslag aan cravings of herbelevingen (Koob & Volkow, 2016).
Plaatjes gekoppeld aan een gevoel of emotie. En zo’n plaatje wordt getriggerd door
1. een emotie, gevoel of gedachte vanuit jezelf, of
2. iets wat om je heen gebeurt.
Nou is het leuke dat je die plaatjes zelf maakt, dus ook een beetje kunt besturen of veranderen. Met elke ervaring maak je een plaatje in je bibliotheek. De keren dat je in gebruik een geweldige tijd had, allemaal leuke plaatjes. De keren dat je er zo klaar mee was dat je walgend op zoek ging naar hulp omdat stoppen of echt minderen niet lukte, duidelijke plaatjes.
De keren dat je besefte “Wow ik ben (alweer) clean/nuchter vandaag, wat voel ik me goed”, geweldige plaatjes.
Kotsend boven de wc, plaatje.
Iedereen heeft zijn eigen bibliotheek.
Nou is het dus aan jou welk plaatje je voor de geest haalt bij een gedachte of verlangen naar je gedrag of middel. Kies dus je plaatje. Maar zo simpel is het niet, verslaving is een ziekte die ook iets met jouw plaatjes doet, namelijk voorrang geven, je snapt wel aan welke 🤬 en die ziekte werkt, op de achtergrond, altijd door, de rest van je leven. Het is aan jou om daar zelf iets tegenover te zetten, een tegenwicht, anders gaat je verslaving (weer) winnen.
De kracht van nieuwe beelden: hercodering van associaties
Hoewel deze plaatjes automatisch ontstaan, hebben we wel invloed op welk beeld we bewust kiezen om aandacht aan te geven. In therapeutische kaders zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) of Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) leert men bijvoorbeeld om negatieve beelden te vervangen of neutraliseren.
“Welke interne representatie kies je om te activeren bij een verlangen?”
Dat is geen gemakkelijke vraag, zeker niet bij verslaving – een chronische, relapsgevoelige aandoening. Maar het is wél de sleutel tot herprogrammering: bewust kiezen welk beeld je oproept bij een craving, bij een flashback of in een moeilijke situatie.
Tegenwicht is essentieel
Omdat het verslavingssysteem altijd actief blijft – als een sluimerend netwerk – is het belangrijk daar een actief tegenwicht tegenover te zetten. Of dat nu therapie, lichaamsbeweging, sociale steun, spiritualiteit of een nieuwe passie is, maakt minder uit dan de consistentie ervan.
Zonder tegenwicht wint het oude netwerk terrein. Maar met herhaling, betekenisvolle ervaringen en keuzevolle aandacht, wordt het makkelijker. Elke dag een beetje meer.
En of dat tegenwicht nou therapie, sporten, meetings, bidden of parachute springen is dat mag jij zelf uitmaken. Maar als er geen tegenwicht is ga je niet winnen.
En heb je daarin iets gevonden, JA dan wordt het echt makkelijker, elke dag.
Als ik nu in de supermarkt (moeilijkste trigger) langs die flessen loop heb ik een prima plaatje, ik lach erom en loop verder naar iets gezonds.
Tot slot
Jouw hoofd is geen vijand. Het is een systeem dat werkt met beelden, betekenissen en voorkeurspaden. Jij kunt leren richting geven aan dat systeem. Niet door alles te controleren, maar door steeds opnieuw te kiezen welk beeld je voedt.
Elke dag opnieuw.
-
Wat zijn “plaatjes in je hoofd” en hoe beïnvloeden ze verslaving, trauma en autisme?
“Plaatjes in je hoofd” zijn mentale beelden, herinneringen en scenario’s die ons denken, voelen en reageren bepalen. Bij verslaving, trauma (zoals PTSS) en autisme spelen deze interne representaties een cruciale rol, omdat ze gekoppeld zijn aan sterke emoties en kunnen leiden tot cravings of herbelevingen. Ben je benieuwd hoe deze “mentale bibliotheek” werkt en hoe je er invloed op kunt uitoefenen?
-
Kan ik de “plaatjes” in mijn hoofd veranderen of controleren als ze me triggeren?
Hoewel deze mentale beelden automatisch kunnen ontstaan en krachtig zijn, heb je wel degelijk invloed op welk beeld je bewust aandacht geeft. In therapieën zoals CGT of EMDR leer je zelfs om negatieve beelden te vervangen of te neutraliseren. Wil je meer leren over hoe je richting kunt geven aan dit systeem en een tegenwicht kunt bieden aan ongewenste triggers? Ontdek de mogelijkheden !
-
Waarom blijven “plaatjes” van verslaving zo hardnekkig, zelfs na lange tijd van onthouding, en wat kan ik eraan doen?
Bij verslaving krijgen de verslavingsgerelateerde netwerken in de hersenen voorrang, waardoor “verleidelijke beelden” van gebruik krachtiger zijn. Dit verklaart waarom triggers zo sterk kunnen blijven, zelfs na jaren. Het is essentieel om hier een actief tegenwicht tegenover te zetten. Wil je begrijpen hoe je dit doet en hoe consistentie hierin cruciaal is voor blijvend herstel? Lees er meer over !
Bronnen plaatjes in je hoofd verslaving
Jack Janssen (2024)
Damasio, A. (1999). The Feeling of What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness
Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2016). Neurobiology of addiction: a neurocircuitry analysis. The Lancet Psychiatry
Robinson, T. E., & Berridge, K. C. (2008). The incentive sensitization theory of addiction: some current issues. Philosophical Transactions of the Royal Society B
Marlatt, G. A., & Donovan, D. M. (2005). Relapse Prevention: Maintenance Strategies in the Treatment of Addictive Behaviors
Call To Action: Drink een glaasje water.
Related:
https://jackjanssen.com/hyperbolisch-afbouwen-gabapentine-pregabaline/
https://jackjanssen.com/afbouwen-diazepam-afbouwschema-blues-valium/
https://jackjanssen.com/afbouwschema-alprazolam-xanax-withdrawal-schedule/
https://jackjanssen.com/afbouwen-lorazepam-afbouwschema/
https://jackjanssen.com/gezonde-leefstijl-bij-psychische-kwetsbaarheid/
Kijk hier voor verdieping over enkele onderwerpen:
